Avrupa Birliği Sivil Toplum Destek Programı – III (CSSP-III) tarafından desteklenen ve Nisan 2021-Haziran 2022 tarihleri arasında, 15 ay süreyle Engelli Kadın Derneği ve Avrupa Bağımsız Yaşam Ağı (ENIL) ortaklığında hayata geçirdiğimiz “Engellilerin Bağımsız Yaşamı ve Toplumsal Katılımı için Kilit Bir Araç Olarak Kişisel Asistanlık” (PAKT) Projesini 30 Haziran 2022 itibariyle tamamladık.

Projemiz süresince farklı paydaşlarla engellilerin bağımsız yaşamı ve kişisel asistanlık hakkı bağlamında pek çok fikir paylaşımında bulunma, ortaklık kurma şansına eriştik. Aynı zamanda projenin hem de çıktısı hem de devam aşaması olarak pilot bir uygulamada hayata geçirilmek üzere politika önerisi olma amacı taşıyan bir kişisel asistanlık model taslağı ürettik. Bu taslak, bağımsız yaşam alanında çalışan bir grup engelli aktivist ve sivil toplum çalışanının özverili emeğiyle ortaya koyuldu. Bu modelimizin Türkçe ve İngilizcesini aşağıdaki linklerde bulabilirsiniz.

Avrupa Birliği tarafından Sivil Toplum Destekleme Programı – III kapsamında desteklenen ve Avrupa Bağımsız Yaşam Ağı işbirliğiyle yürüttüğümüz “Engellilerin Bağımsız Yaşamı ve Toplumsal Katılımı için Kilit Bir Araç Olarak Kişisel Asistanlık (PAKT)” projemiz dahilinde, projemizin çıktılarını ve Türkiye’de bağımsız yaşamın önündeki zorlukları Avrupa Parlamentosu’nda paylaştık. Bağımsız yaşam hakkının tesisi ve kişisel asistanlık sisteminin hayata geçirilmesi için olası yolları tartıştık. Derneğimizi temsilen Brüksel ziyaretini tamamlayan Elif Emir Öksüz’e ve Avrupa Bağımsız Yaşam Ağı’nı temsilen orada olan Lilia Angelova’ya teşekkürlerimizle…


Avrupa Birliği Sivil Toplum Destek Programı (CSSP-III) tarafından desteklenen ve Avrupa Bağımsız Yaşam Ağı ve Engelli Kadın Derneği tarafından hayata geçirilen “Engellilerin Bağımsız Yaşamı ve Toplumsal Katılımı için Kilit Bir Araç Olarak Kişisel Asistanlık” (PAKT) projesi kapsamında hazırladığımız kişisel asistanlık tanıtım videosu yayında! Videoda yarı zamanlı kişisel asistan kullanıcısı fiziksel engelli bir kadının kişisel asistanın hayatına katkılarını, kişisel asistanlık sisteminin Türkiye’de var olmamasının yarattığı sorunları ve kişisel asistanlık sisteminin engellilerin hayatında neleri değiştirebileceğini izleyebilirsiniz. Videomuzu engellilik alanında çalışan herkese ulaştırmanız dileğiyle…


AB Sivil Toplum Destek Programı-III tarafından desteklenen ve Avrupa Bağımsız Yaşam Ağı (European Network on Independent Living – ENIL) ile birlikte yürüttüğümüz “Engellilerin Bağımsız Yaşamı için Kilit Bir Araç Olarak Kişisel Asistanlık (PAKT)” projemizin yuvarlak masa toplantı serisinin ilkini engelli aktivistler ve engelli örgüt temsilcileriyle 25-27 Şubat 2022 tarihleri arasında Ankara’da gerçekleştirmiştik.

Yuvarlak masa toplantılarımızın ikincisini, medya temsilcilerinin katılımı ve Bilgi Üniversitesi’nden Prof. Dr. Itır Erhart, ENIL’den Zara Todd ve Engelli Kadın Derneği’nden Beyza Ünal’ın konuşmalarıyla 28 Mart 2022 tarihinde çevrimiçi olarak; üçüncüsünü engellilerle doğrudan çalışan sosyal hizmet, özel eğitim, fizyoterapi gibi alanlardan meslek elemanlarının katılımına açık ve yine çevrimiçi olarak 21 Nisan 2022 tarihinde; ve yerel yönetimlerden, bakanlıklardan, fon kuruluşlarından ve konuyla ilgilenen sivil toplum örgütlerinden temsilcilerin katılımıyla sonuncusunu ise 11 Mayıs 2022 tarihinde yüz yüze olarak Ankara’da gerçekleştirdik. Son toplantımıza, konuşmacı olarak AB Delegasyonu’ndan Alessandro Angius, ENIL Direktörü ve İngiltere Kraliyet ailesinden Michael Holden, MBE ve Lotos’tan Suvad Zahirovic katıldı. Ayrıca 12 Mayıs 2022 tarihinde, proje koordinatörümüz Uzm. Psk. Bahar Yavuz, Michael Holden, MBE ile Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nda bir ziyarette bulunarak Bakan Yardımcısı Fatma Öncü’yle görüştü.

Bu toplantılarda bağımsız yaşam hakkının önemi ve kişisel asistanlık sisteminin bağımsız yaşamın olmazsa olmaz bir parçası olduğu farklı paydaşlar ile tartışıldı. Bu kişiler, ilk toplantımıza katılan engelli aktivistlerle hazırlanan politika belgesi konusunda bilgilendirildi. Bu toplantılar sayesinde, Türkiye’de bağımsız yaşam hakkı ve kişisel asistanlık savunuculuğu için ilerleyen süreçlerde iş birliğinin yapılmasına yönelik adımlar atıldı.


Derneğimizin 2019 yılında, Mobility International USA tarafından Eugene, Oregon’da düzenlenen engelli kadınlara yönelik liderlik eğitimi Women’s Institute on Leadership and Disability’de temsil edilmesinin ardından, programda edinilen bilgilerin Türkiye’de uygulamaya dökülebilmesi amacıyla, 30 Kasım-1 Aralık 2019 tarihlerinde hak temelli yaklaşım ve bağımsız yaşam konusunda bir eğitim düzenledik. Eğitime Türkiye’nin farklı şehirlerinden engelliliğe hak temelli bir yaklaşıma sahip olan ve engelli derneklerinde aktif olarak görev alan 18 engelli kadın katıldı. Program UN Women Türkiye Direktörü Asya Varbanova’nın konuşmasıyla açıldı. Eğitimde yer alan engelli hakları, kadın hakları, kadına yönelik şiddetle mücadele mekanizmaları, bağımsız yaşam hakkı ve savunuculuğa dair tartışmaların yanı sıra, farklı engel gruplarından tüm kadınların bir arada olabildikleri bir güçlendirme etkinliği olarak yoga çalışması gerçekleştirildi. Bu eğitimin sonunda, katılımcılar kendi yerellerindeki engelli kadınlarla eğitimden edindikleri bilgileri paylaşabilecekleri yollara dair fikirler üretti ve somut adımlar attı. Bunlardan bir tanesi, 17 Nisan 2020 tarihinde gerçekleştirilen, yüz yüze eğitime katılan engelli kadınların sunumlarından oluşan ve eğitimdeki konuların özetlendiği WILD-Turkey webinarıydı.

Bu eğitim, Kadın Dayanışma Vakfı işbirliği ve Mobility International USA, UN Women Turkey ve Bhugi Yoga desteğiyle gerçekleştirildi.

Women’s Institute on Leadership and Disability deneyimimizi özetleyen bir yazı Bianet’te yayınlandı.


Yogadaki Savaşçı pozunun, derneğimizin logosuna olan benzerliği de gözümüzden kaçmadı :)

AB desteği ve Avrupa Bağımsız Yaşam Ağı işbirliğiyle yürüttüğümüz “Engellilerin Bağımsız Yaşamı ve Toplumsal Katılımı için Kilit Bir Araç Olarak Kişisel Asistanlık” (PAKT) projemiz kapsamında hazırladığımız “Türkiye’de Bağımsız Yaşam Hakkının Durumu” başlıklı raporumuz yayında!

Raporda bağımsız yaşam hakkıyla ilgili ulusal mevzuatın yanı sıra, gerçekleştirdiğimiz saha çalışmasının sonuçlarını, engelliler, sivil toplum örgütü temsilcileri ve profesyonel olarak engellilik alanında çalışan kişilerin konuyla ilgili paylaşımlarını ve çözüm önerilerimizi bulabilirsiniz.

Raporun tam metnine buradan ulaşabilirsiniz. Raporumuzun bağımsız yaşam hakkı ve kişisel asistanlık sistemi alanında çalışmalar yapacak herkes için faydalı bir kaynak olması ve Türkiye’de ihtiyaç duyduğumuz bağımsız yaşam ve kişisel asistanlık savunuculuğunu arttırmasını diliyoruz!


Webinar I: Bağımsız Yaşam ve Kişisel Asistanlık

Sivil Toplum Destek Programı-III kapsamında AB desteği ve Avrupa Bağımsız Yaşam Ağı işbirliğiyle yürüttüğümüz “Engellilerin Bağımsız Yaşamı ve Toplumsal Katılımı için Kilit Bir Araç Olarak Kişisel Asistanlık” (PAKT) projemizin kapsamında gerçekleştireceğimiz webinar serisinin ilk webinarını 23 Kasım 2021 tarihinde tamamladık!

Bağımsız yaşam hareketinin öncülerinden biri olan Adolf Ratzka ve zihinsel engellilerin bağımsız yaşaması için çalışmalar yürüten Milan Sverepa ile gerçekleştirdiğimiz panelde, bağımsız yaşamın anlamı, bağımsız yaşamın önündeki engeller ve bu engelleri ortadan kaldırabilmek için engellilere sağlanması gereken uygulamaların yanı sıra, özellikle zihinsel engellilerin kalmak zorunda bırakıldığı bakımevleri ve kurumların yerine getirilebilecek uygulamalardan söz ettik.

Webinar II: Kişisel Asistan Deneyimleri

PAKT projemiz kapsamında gerçekleştirdiğimiz Webinar serimizin ikincisi olan “Kişisel Asistan Deneyimleri” başlıklı webinarımız 26 Ocak 2022 tarihinde Adolf Ratzka ve Miroslava-Mima Ivanovic’in katkılarıyla gerçekleştirildi. Bu oturumda, Adolf Ratzka kişisel asistanlık sisteminin yaşadığı kurumdan ayrılabilmesi ve kendi bağımsız yaşamını kurabilmesi için bir zorunluluk olduğunu kişisel deneyimleri üzerinden aktarırken, Avrupa Bağımsız Yaşam Ağı’nın genç aktivistlerinden Mima Ivanovic, engelli, genç bir kadın olarak kişisel asistanlık sisteminin ailesiyle ve arkadaşlarıyla ilişkisini nasıl şekillendirdiğinden bahsetti.

Webinar III: Destekli Karardan Kişisel Asistan Uygulamalarına

PAKT projemizin webinar serisinin üçüncüsü olan “Destekli Karardan Kişisel Asistan Uygulamalarına” başlıklı webinarımız 13 Nisan 2022 tarihinde JAG Başkanı Magnus Anden ve Bağımsız Yaşam Enstitüsü’nden Mari Siilsalu’nun katkılarıyla gerçekleştirildi! Magnus Anden, konuşmasında zihinsel ve psikososyal engelliler için bağımsız yaşamın bir ön koşulu olan destekli karar alma mekanizmalarının, kişisel asistanlık sistemiyle beraber nasıl kullanıldığını, Mari Siilsalu ise bu mekanizmaların ne şekilde hayata geçirildiğini İsveç örneği üzerinden katılımcılarla paylaştı.

Webinar serisi katılımcıların ilgiyle takip ettiği, soruları ve yorumlarıyla tartışmaları zenginleştirdiği ve Türkiye’de hayata geçirilmesi hedeflenen kişisel asistanlık sistemi üzerine düşünmeye fırsat bulduğu bir etkinlik oldu. Hem konuşmacılarımıza hem dinleyicilerimize katkıları için teşekkür ediyoruz. Videoların tümünü Türkçe çeviri ve ayrıntılı alt yazıyla izleyebilirsiniz.

İsveç ve Türkiye’den 22 engelli bireyin hikayesine odaklanan “Erişiyorsam Varım!” sergisinde BM Engelli Hakları Komitesi Üyeliği yapmış olan Şafak Pavey’in de aralarında bulunduğu farklı yaş ve engel grubundan Türkiye’den sekiz, İsveç’ten 14 bireysel yaşam hikayesine yer veriliyor. Türkiye’deki hikayeleri Berkay Uygunoğlu fotoğrafladı, Nilay Vardar kaleme aldı. 

Sergi, İstanbul İsveç Başkonsolosluğu, Swedish Institute (SI), Ruh Sağlığında İnsan Hakları Girişimi (RUSİHAK) ve Engelli Kadın Derneği işbirliği ile hazırlandı. Sergi, engelli hakları konusunda farkındalık yaratmak için birçok farklı şehir ve lokasyonu ziyaret etti. Her noktada yerel halk/aktivistler ve proje ekibi, sergi ve destekleyici faaliyetler aracılığıyla geniş bir yelpazede engellilik sorunlarını ve haklarını tartışma fırsatı buldu.

Avrupa Birliği Sivil Toplum Destek Programı III tarafından desteklenen, Avrupa Bağımsız Yaşam Ağı (European Network on Independent Living) ve Engelli Kadın Derneği tarafından hayata geçirilen PAKT Projesi (“Engellilerin Bağımsız Yaşamı ve Sosyal Katılımı için Kilit Bir Araç Olarak Kişisel Asistanlık”) başlangıç ​​toplantısı 25 ve 28 Mayıs 2021 tarihlerinde 18:00 – 21:00 saatleri arasında çevrimiçi olarak gerçekleştirildi. Toplantıya kamudan ve sivil toplumdan engellilerle çalışan kişiler, akademisyenler ve engelli bireyler katılım gösterdi.

25 Mayıs 2021 tarihindeki ilk kısım Dışişleri Bakanlığı Proje Uygulama Daire Başkanı Hakan Atik’in açılış konuşmasıyla başladı. Ardından koordinatör kuruluş olarak ENIL, ortak olarak ENG-KAD tanıtımları yapıldı ve PAKT projesinin önemli noktaları ve faaliyetleri katılımcılarla paylaşıldı. Açılışın ardından 4 konuşmacının bulunduğu oturuma geçildi: Beyza Ünal bağımsız yaşamı ve bağımsız yaşamanın önemli bir bileşeni olan kişisel asistanlıkla ilgili deneyimlerini anlattı; avukat Deniz Yazgan, mahkeme kararları doğrultusunda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin 14. madde, engelliler, bağımsız yaşam ve bağlantılı haklar açısından bakış açısına ilişkin kapsamlı bir tablo çizdi; Selver Uğurlu, umut evleri yönergesini sundu ve bu yaşam biçiminin bağımsız bir yaşam biçimi olarak görülüp görülemeyeceğini tartıştı ve Betül Yalçın, güncel ismiyle Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığında 10 yılı aşkın süredir engellilik üzerine çalışmış bir uzman olarak Avrupa Engellilik Uzmanları Akademik Ağının raporları ışığında Türkiye’de bağımsız yaşamın durumunu değerlendirdi.

Açılış toplantısının olabildiğince interaktif olmasına özen gösterildi. Toplantı sırasında katılımcılar bağımsız yaşama ilişkin duygu, düşünce ve çağrışımlarını paylaştılar. Ayrıca, ilk günün sonunda katılımcıların bağımsız yaşama ilişkin deneyimlerini, sunum ve konuşmacılara yönelik sorularını ve ilk güne dair katkılarını paylaşacakları bir oturum yer aldı. Katılımcılar proje için heyecanlı olduklarını, kişisel asistanlık konusunda tecrübelerinin olduğunu ve bu sunumların kendilerine bir insan hakkı olarak bağımsız yaşama ve engellilik konusuna önemli bir bakış açısı kazandırdığını belirttiler. Başlangıç ​ toplantısının ikinci gününde, bağımsız yaşam ve kişisel asistanlık ile ilgili belirli sorular ve temalar üzerinde grup çalışmaları gerçekleştirildi. Katılımcılara beyin fırtınası yapmaları için bağımsız yaşam ve kişisel asistanlığın tanımları, kendi bakış açılarına göre anahtar kavramlar, hemşire, bakıcı gibi mesleklerle kişisel asistanlık arasındaki olası farklılıklar gibi sorular soruldu ve bu kavram ve uygulamalara dair yaklaşımlarını paylaşmaları istendi. Kişisel asistanlık için sadece idealde olması gerekenler hakkında değil, aynı zamanda pratikte oluşabilecek artıları ve eksileri hakkında konuşmaya başladıklarında tartışma genişledi. Konuşulan birkaç başlık şu şekilde:

  • Kişisel asistanlık sisteminin uygulanmasında devlet veya özel sektörün rolü
  • Seçim, denetim vb. işlemlerin nasıl gerçekleştirilebileceğine ilişkin süreçler
  • Sadece kişisel asistan adaylarına değil, engellilere de yararlanıcı olarak verilebilecek eğitimler
  • Destekli karar verme ile kişisel asistanlık arasındaki ilişki
  • Psikososyal veya zihinsel engelli bireyler için kişisel asistanlık uygulaması
  • Özellikle zihinsel engelliler için engelli bireyin ailesinin kişisel asistanlık sistemindeki yeri
  • Türkiye’deki vasilik sistemi
  • Türkiye’de engellilere hizmet verenler ve engelliler arasındaki ilişkinin doğası
  • Kişisel asistan seçimi için olası kriterler
  • Kişisel asistana karar vermeden önce deneme süresi
  • Kişisel asistanlık sistemi ve yaşlılar

Bu katkılar, projenin ilerleyen aşamaları için yol gösterici oldu.


Avrupa Birliği Demokrasi ve İnsan Hakları İçin Avrupa Aracı (DİHAA) tarafından desteklenen ve engelli kadınların toplumsal yaşamın her alanında güçlenmelerine katkı sunmayı amaçladığımız bu projede

  • Kadınların insan hakları ile engelli haklarını ve cinsiyet eşitliğini hayata geçirmeyi,
  • Ayrımcılığa ve engelli kadınlara yönelik şiddete karşı, hak temelli müdahaleler konusunda engelli bireylerin kendi savunuculuk politikalarını güçlendirmeyi,
  • Demokratik örgüt kültürünü geliştirmeyi ve 
  • Engelli kadınların demokrasinin, insan haklarının ve temel özgürlüklerin gelişmesi çerçevesinde sosyal içermesini teşvik için engelli bireylerin farkındalık ve kapasitelerini arttırmayı hedefledik.

Bu hedefler kapsamında, Bolu, Eskişehir, Ordu ve Antalya’da yaşayan engelli kadınların yer aldıkları STK’ların diğer üyelerini ve kadın gruplarını etkilemesine katkı sunmak amacıyla engellilik, ayrımcılık, hak ihlalleri, demokratik örgüt kültürü ve savunuculuk konularında farkındalık atölyeleri düzenledik. 2 fazdan oluşan atölyelerin ilkinde 3 günlük toplumsal cinsiyet, kadına yönelik şiddet, ayrımcılık, engelli hakları, yaklaşık 6 ay sonra ikincisinde ise 2 günlük örgütlenme ve savunuculuk konularında katılımcı bir yöntemle farkındalık çalışması yaptık. İstanbul, Ankara ve Adana’da gerçekleştirilen arama toplantıları sonrasında medyada engelli ayrımcılığını önlemek amacıyla “Medya Dili Kılavuzu” yayınladık. Bu kılavuz ile, engelli bireyler ve kadınlarla ilgili haber yaparken “yapılması ve yapılmaması gerekenleri” içeren ve engelli bireylerin toplumdaki imajını doğru biçimde aktaran bir savunuculuk aracı ortaya çıkarmayı ve engelli hakları konusunda kamuoyu oluşturmayı amaçladık.

Son olarak Türkiye’nin taraf olduğu BM İnsan Hakları ve ve Engelli Hakları Sözleşmeleri uyarınca sunulan ülke raporlarına (Evrensel Periyodik İnceleme (EPI) ve Engelli Hakları Komitesine sunulan ülke raporları) karşı ilgili STK’lar tarafından hazırlanacak gölge raporlara katkı sunduk.


Yakınlaştır / Uzaklaştır